مینا کاری

یکی از هنر هایی که روی فلز انجام می گیرد ، مینا کاری است ، مینا کاری هنر درخشان آتش و خاک است با رنگ های پخته و درخشان که سابقه ی آن به ۱۵۰۰سال پیش از میلاد می رسد و به حق هنر مینا کاری را می بایست « مینیاتور بر آتش » نام نهاد .

آقای علینقی وزیری در کتاب تاریخ عمومی هنر های مصور پیش از تاریخ تا اسلام می نویسد :
« از جمله هنر های دستی ایرانیان در گذشته های دور ، تزئین و کنده کاری روی فلزات است . »
ظروف فلزی تزئین یافته به دست آمده از فلزات گوناگون ساخته شده که مهمترین این فلزات عبارتند از : طلا ، نقره ، مس ، برنز ، آهن ، فولاد ، سرب ، آلومینیوم و کروم از این فلزات برای ساخت و تولید زینت آلات و ظروف گوناگون استفاده می گردیده ، آن را تهیه ی « زیر ساخت مینا » با فلزات مذکور چندان مشکل نبوده است .
قدیمیترین نمونه های یافت شده ی مینا کاری ، نشان دهنده ی این ادعا ست که مینا کاری نیز مانند بسیاری از هنر های دیگر برای اولین بار در ایران پیدا شده و از ایران به سایر کشورها راه یافته است . نمونه ی بازو بند طلا با تزئینات مینا از دوران هخامنشی بجا شده که هم اکنون در موزه ی ویکتوریا آلبرت لندن نگهداری می شود . در دوران مغول سبک جدیدی در مینا کاری ایران به وجود آمده است .

مینا به لحاظ روش تولید به دو دسته تقسیم می شود :
 

۱) مینای خانه بندی
۲) مینای نقاشی

روش تولید
 

مینا طبعاً شفاف است و این شفافیت از اکسید قلع به وجود می آید و ترکیبات آن از زمانهای قدیم تا به امروز ثابت بدون تغییر مانده است. به طور کلی مینا کاری بر روی مس انجام می گیرد ،هر چند می توان روی طلا ونقره نیز مینا کاری کرد . تولید مینا نیاز به طی مراحل خاصی دارد و آن این است که ابتدا ظرف مورد نظر (زیر ساخت ) به دست مسگر یا دواتگر به شکل و اندازه ی لازم ساخته می شود ،سپس استاد کار مینا به لعاب سفید رنگ می زند و در کوره می گذارد،سپس به نقاشی روی این بوم سفید پرداخته ، در انتها طلا کاری می نما ید و در نهایت با لعاب شفاف می پوشاند. در مراحل ساخت هر ظرف حدود ۸بار به کوره می رود و هر بار بطور متوسط از۲۰۰ تا ۸۰۰ درجه سانتی گراد حرارت می بیند تا رنگها به صورت مطلوب درآید.

از لحاظ ساخت مینا را به دو گروه تقسیم می نمایند :
 

۱) مینای خانه بندی
۲) مینای نقاشی
۱) مینای خانه بندی :
در این روش مفتولهای نازک فلزی را در سطح ظرف در محل نقوش اصلی به وسیله ی لحیم ثابت می نمایند . پس از تثبیت مفتول ها ، داخل محدوده وسطوح به وجود آمده را با رنگهای مینایی پر می کنند و حرارت می دهند . اکثراً مینا های قدیمی به این روش ساخته می شوند.
۲) مینای نقاشی :
که امروزه متد اول است ، در این روش ابتدا سطح کار را با رنگ سفید وغلیظ ( با رنگی دیگر ) می پوشانند و پس از حرارت روی این بوم سفید را نقاشی می نمایند . به همین دلیل به آن مینای نقاشی می گویند .
مواد اولیه
ـ مواد اولیه ی مورد مصرف بدنه ی مینا :
از فلزاتی مانند مس ، طلا ، نقره، ورشو و برنج که در واقع زیر ساخت را فراهم می آورند استفاده می شود ،که فلز مس به خاطر حالت چکش خواری ، از بقیه فلزات رایج تر است .
ـ مواد اولیه ی مورد مصرف در لعاب مینا :
از سیلیس ، کربنات ، سدیم ، پتاسیم ، آهک ، قلع و … استفاده می شود . در مینا کاری برای تهیه ی رنگ قرمز از طلای حل شده به اضافه ی براکس و کربنات سدیم ، برای تهیه ی رنگ سبز از مس به اضافه ی کرومات سرب و برای تهیه ی رنگ زرد از ترکیب آهن ، اکسید کروم و قلع و در هر صورت برای شفافیت لعابها از اکسید قلع استفاده می شود . در گذشته که مینا کاری رواج اندکی داشته ، رنگها گیاهی یا معدنی بوده ، ولی اکنون برای نقاشی و لعاب اشیاء مینایی از رنگ های شیمیایی نیز استفاده می شود .

ابزار کار
 

ابزار کار ساخت ظروف مینا عبارتند از :
۱) ورقه ی مس ( طلا یا نقره و … )
۲) کاغذ کپی
۳) چکش : که با فرم های متنوعی که در سر خود دارند ، قادرند حالتهای مختلفی ( فرو رفتگی و بر آ مد گی ) را در فلز ایجاد نمایند .
۴) سندان : که می تواند بسته به اندازه و فرم مورد نظر کوچک یا بزرگ باشد ، به جای سندان می توان از تنه ی درخت مناسب استفاده نمود.
۵) گیره
۶) کمان اره و تیغ اره ی فلز بر
۷) قیچی فلز بر
۸ قلم مو
۹) انواع رنگ های گیاهی – معدنی و فلزی
۱۰) کوره

محل تولید
 

شهر اصفهان یکی از مراکز عمده ی مینا کاری و شاید بتوان گفت تنها مرکز تولید این هنر می باشد.
موارد مصرف و کاربرد
از آن جا که هنر مینا کاری بر روی زیر ساخت انجام می گردد، بنابراین می توان زیر ساخت را به صورت گوناگون درآورد. بطور مثال گلدان، بشقاب،زیر سیگاری، تابلویی و… و روی آنرا مینا کاری کرد.

روش نگهداری
 

از آن جا نقوش مینا توسط لعاب شفاف پوشانده شده است ، شستن با آب گرم و اسفنج صدمه ای به ظروف نمی زند ولی از کشیدن اشیاء نوک تیز و برنده و ضربه زدن به آن باید جلوگیری کرد ( ضربه زدن ایجاد پریدگی می نماید )
بدیهی است حرارت زیاد و نا متناسب نیز بعضی از رنگ های مینا رامی سوزاند
منبع:
ارسالي از طرف کاربر محترم : tiraxtor
/خ